Vậy là một mùa xuân nữa lại về! khi đang ngồi trong phòng làm việc, được anh em văn phòng mang những cuốn lịch ngành, lịch bàn năm 2017 đến. Nhớ lại ngày này năm ngoái, cũng vào dịp những ngày giáp tết, mọi người đều tất bật công tác chuẩn bị cho ngày Tết, riêng tôi thì bận rộn với một vụ án. 

Vụ án có 07 bị can, họ đều là công nhân của một công ty nước ngoài ở khu công nghiệp, đều còn rất trẻ, vì chút lợi trước mắt mà trộm cắp tài sản của công ty. Có kẻ chủ mưu cầm đầu, có kẻ thực hành tích cực, đồng phạm giúp sức, có kẻ tiêu thụ, có kẻ không tố giác tội phạm.

Trong bẩy bị can, có một bị can tuổi còn rất trẻ, chỉ hơn mười tám tuổi. Đối với bị can này, tôi đặc biệt chú ý, vì là người ít tuổi nhất và là người có vai trò giúp sức không đáng kể nhất trong vụ đồng phạm. Tôi đã cùng Điều tra viên nghiên cứu, tranh luận, trao đổi rất nhiều lần trước khi phê chuẩn khởi tố đối với bị can này, vì giá trị tài sản bị chiếm đoạt trong vụ án là rất lớn – tội rất nghiêm trọng, có khung hình phạt nặng, sẽ là “quá sức” đối với một người vừa mới thành niên, suy nghĩ còn chưa trưởng thành, một phút nông nổi phải trả cái giá rất đắt. Tôi đã phải cân nhắc, suy nghĩ rất nhiều trước khi đề xuất lãnh đạo phê chuẩn khởi tố. Vụ án nào cũng vậy, khi đưa ra một quyết định nào đó nhất là những quyết định liên quan đến sinh mệnh một con người, những Kiểm sát viên chúng tôi đều phải đắn đo cân nhắc kỹ, trong cái lý có cái tình, trong cái tình có cái lý.

Trở lại vụ án, dù có đắn đo, có cân nhắc đến cái tình thì với trách nhiệm của một người làm công tác bảo vệ pháp luật, nhân danh Nhà nước thực hành quyền công tố, yếu tố pháp luật phải được đứng lên hàng đầu. Sau một thời gian cân nhắc kỹ lưỡng, tôi mới quyết định đề xuất lãnh đạo phê chuẩn khởi tố và tạm giam đối với bị can đó. Khi kết thúc điều tra vụ án, cũng là vào những ngày giáp tết, tôi nhanh chóng hoàn tất hồ sơ để kịp chuyển tòa trước khi khóa sổ năm công tác. Vào cuối buổi chiều ngay hôm lên xong dự thảo cáo trạng cho vụ án, khi chuẩn bị ra về thì có ba người đến xin gặp tôi, gồm mẹ, ông và bác của bị can đó. Gia đình đến cung cấp giấy tờ chứng minh bị can tên khác, tên trong hồ sơ và bị khởi tố là lấy tên người anh trai (cho đủ tuổi để đi làm). Thoáng chút bối rối trong đầu, vậy là vụ án đã khởi tố không đúng người rồi, với tên đúng thì bị can là người chưa thành niên, vậy là thủ tục tố tụng sẽ không bảo đảm đối với người chưa thành niên. Ngay lúc đó chỉ biết cảm ơn gia đình đã cung cấp giấy tờ thông tin, và hứa sẽ giải quyết đúng quy định của pháp luật. 

Ngay ngày hôm sau, tôi đã cùng với Điều tra viên về tận địa phương bị can để xác minh, gặp gia đình, người anh trai đã cho em mượn tên để đi làm. Tất cả đều cho kết quả đúng như gia đình đã cung cấp. Mặc dù năm hết tết đến, không còn sự lựa chọn nào khác, vụ án phải hoàn hồ sơ để điều tra bổ sung, để khắc phục những vi phạm này. Ngay sau khi hoàn hồ sơ, buổi lấy cung đầu tiên có mặt của Điều tra viên, Kiểm sát viên và mẹ bị can là người giám hộ. Sau hơn một tháng bị tạm giam, hai mẹ con họ được gặp nhau, không nói được lời nào, chỉ ôm nhau khóc. Tôi vẫn còn nhớ như in cảnh gặp mặt hôm đó, trời cuối đông gió lạnh, nơi trại giam vắng vẻ, con chỉ một mực “con xin lỗi mẹ, con sai rồi”, còn người mẹ chỉ “mẹ không trách con đâu”. Nhìn cảnh tượng đó khiến ai chứng kiến cũng không khỏi xúc động, thương cảm. Cậu con trai mới lớn chưa cả đủ tuổi thành niên, người mẹ quê lam lũ chỉ trạc tuổi bậc chị gái chúng tôi – những Kiểm sát viên, Điều ra viên đang thụ lý giải quyết vụ án. 

Kiểm sát viên Nguyễn Thị Trang Liên – Phó Viện trưởng VKSND Tp. Bắc Ninh

Sau khi khuyên bảo hai mẹ con bình tĩnh, khai báo đúng để được hưởng sự khoan hồng của pháp luật, người mẹ khuyên con khai báo thành khẩn. Bản thân chị cũng khai, do lấy chồng sớm, ở quê làm ruộng vất vả, có hai người con trai thì cậu em lại cao lớn và có sức khỏe hơn cậu anh, muốn kiếm tiền để đỡ đần cho mẹ nên muốn lấy tên anh trai cho đủ tuổi để xin đi làm công nhân, chị cũng đồng ý. Nào ngờ vừa đi làm được mấy tháng thì xảy ra cơ sự. Chị không trách cứ gì con, chỉ có nguyện vọng xin cho con chị được hưởng sự khoan hồng của pháp luật, do cháu nhận thức chưa đầy đủ, bị bạn bè rủ rê, không phân biệt được phải trái nên đã vi phạm. Thấy mẹ vừa trình bày vừa rơm rớm nước mắt, cậu con trai có lẽ ân hận, khổ tâm lắm, từ đầu đến cuối đều khai thành khẩn, lúc lúc lại quay ra “con xin lỗi mẹ”.

Buổi hỏi cung kết thúc, kết quả về mặt chứng cứ hồ sơ vụ án đủ căn cứ vững chắc ngoài mong đợi của tôi và đồng chí Điều tra viên, hồ sơ đã có thể yên tâm kết thúc và chuyển tòa được rồi. Trên đường về, dù đã yên tâm về mặt hồ sơ vụ án, song tôi cứ băn khoăn một điều gì đó trong lòng thật khó lý giải.

Cảnh người xe tấp nập, trong những ngày giáp tết, hình như ai cũng vội vã trở về mái ấm bên gia đình đoàn tụ. Nghĩ đến cảnh hai mẹ con họ ôm nhau khóc, cảnh tết sum vầy thì người con ở lại trại giam lạnh lẽo, vắng vẻ, chia tay còn cố dặn mẹ đừng buồn, đừng lo cho con, còn người mẹ thì lủi thủi trở về quê nhà mà trong lòng không yên, không ngừng nhắc con mặc ấm trong những ngày lạnh tới. Từ đó tôi đã nảy ra một ý, và ngay ngày hôm sau tôi trao đổi với Điều tra viên, và báo cáo lãnh đạo, đề xuất thay đổi biện pháp ngăn chặn cho bị can đó. Trên cơ sở bị can đã thành khẩn khai báo, và thực sự hối hận về việc làm của mình, bị can lại là người chưa thành niên, chưa phát triển hết thể chất và tâm sinh lý, rất cần có sự quan tâm, giáo dục của gia đình. Nhất là tôi có một niềm tin nội tâm ở người mẹ hiền lành, chân chất đó, nếu thay đổi biện pháp ngăn chặn, chị sẽ khuyên bảo, giáo dục được người con không vi phạm thêm một lần nào nữa, và sẵn sàng chấp hành theo triệu tập của cơ quan tiến hành tố tụng. Thay đổi biện pháp ngăn chặn, đối với cả hai mẹ con họ là một sự khoan hồng, nhân đạo thực sự có ý nghĩa.

Quả đúng như tôi tin tưởng, sau đó, hai mẹ con họ đã chấp hành đúng sự triệu tập của cơ quan tố tụng, không có vi phạm gì. Sau này, tại phiên tòa xét xử, Kiểm sát viên đề nghị và Hội đồng xét xử đã tuyên phạt một hình phạt nhẹ nhất, tương xứng với mức độ hành vi của bị cáo, với sự ăn năn hối cải, phù hợp với tâm sinh lý của người chưa thành niên, phù hợp với chính sách khoan hồng của pháp luật đối với người chưa thành niên phạm tội là nhằm giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, chứ không phải để trừng phạt họ.

Mới đó mà đã được một năm, nhớ lại câu chuyện về hai mẹ con họ mà vẫn còn xúc động. Người con được trở về đoàn tụ cùng mái ấm gia đình trong những ngày cuối cùng của năm, đúng là một cái tết xum vầy, ấm áp với gia đình họ. Một sự việc đối với người này là nhỏ nhoi, nhưng đối với một số người khác lại là cả một sự kiện quan trọng, có ý nghĩa. Một hành động, một quyết định, dù với mình là bình thường, là việc thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ, nhưng nó mang lại niềm hạnh phúc cho người khác, thì đó cũng chính là mang lại niềm hạnh phúc cho mình. 

Bạn bè của tôi thường bảo, làm nghề pháp luật như tôi là khô khan, chỉ có lý lẽ và lý lẽ. Nhìn bề ngoài có lẽ là như vậy, nhưng có trong ngành mới biết, mới hiểu, khi vận dụng lý lẽ, trong khuôn khổ lý lẽ, trong mỗi vụ việc chúng tôi đều cố gắng xen kẽ cái tình vào, bởi hơn ai hết, chúng tôi hiểu rằng có “thấu tình đạt lý” thì mới đủ sức thuyết phục, mới có tác dụng giáo dục, phòng ngừa, và sự phòng ngừa, giáo dục đó mới có tính lâu dài, bền vững. Tôi luôn tự hào về công việc mình đã và đang làm, vì nó không chỉ trừng phạt cái ác mà còn cải tạo cái xấu, bồi dưỡng cái thiện, góp phần đem lại bình yên công bằng cho người dân và xã hội; tôi sẽ luôn cố gắng hết mình vì công việc, nhiệm vụ mà đảng và cơ quan giao phó. 

Nguyễn Thị Trang Liên

VKSND Tp. Bắc Ninh

Nguồn Tạp chí Kiểm sát